درباره سیاست‌های محتوایی جشنواره بین‌المللی فیلم‌کوتاه تهران در آستانه چهل‌سالگی؛ بررسی‌ها نشان می‌دهد که این جشنواره با توجه به عملکردی که تاکنون در آستانه چهارمین دهه فعالیتش داشته است؛ می‌داند چه می‌خواهد.
به گزارش ستادخبری چهلمین جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران به نقل از تسنیم، معروف است که سینمای کوتاه در کنار تمام جنبه‌های تجربه‌گرایانه‌ای که برای فیلمسازان مشغول در این عرصه دارد، در قیاس با سینمای بلند، معمولا فضایی بازتر برای نزدیک شدن به برخی تابوهای محتوایی و حتی حرکت در حوالی برخی خطوط قرمز دارد. واقعیتی که احتمالا دایره خاص‌تر مخاطبان و در عین حال فرآیند متفاوت نظارت بر تولید و عرضه آثار در این مدیوم را نمی‌توان در آن بی‌تأثیر دانست.
کم نبوده‌اند فیلم‌سازانی که سوژه‌هایی ملتهب و خاص را برای فیلمسازی مدنظر داشته‌اند و برای امکان‌سنجی طرح آن در قالب یک روایت تصویری، ترجیح داده‌اند ابتدا نسخه‌ای کوتاه از آن را در قالب یک «فیلم کوتاه» به سرانجام برسانند و اتفاقا برخی از همین فیلم‌های کوتاه بعدها مسیر پرداختن جدی‌تر فیلمسازان دیگر حتی در سینمای بلند را هم هموار کردند. به همین دلیل تعیین خط مشی‌ها و سیاست‌ها در حوزه سینمای کوتاه، گاه می‌تواند اهمیتی مضاعف نسبت به سینمای بلند هم داشته باشد.
سینماگران، مخاطبان، جشنواره‌ها و چارچوب‌ها
جشنواره بین‌المللی فیلم‌کوتاه تهران، بی‌شک مهمترین ویترین مواجهه مخاطبان حرفه‌ای با تازه‌ترین تولیدات سالانه هنرمندان سینمای کوتاه به حساب می‌آید. رویدادی که در مواردی، هم برای فعالان این حوزه و هم برای مخاطبانش، حکم دماسنجی را دارد که می‌توان حال و هوای حاکم بر جریان تولید فیلم‌های کوتاه کشور را با دقت نسبتا قابل‌قبولی ارزیابی کند. در عین اینکه باید پذیرفت هیچ رویداد سینمایی به ویژه در مختصات سینمای کوتاه نمی‌تواند مدعی بازنمایی صددرصدی جریان تولید باشد و ناگزیر به غربال‌گری است.
هر رویداد سینمایی برمبنای هویتی که برای خود تعریف کرده است، چارچوب‌های مشخصی را هم از منظر فرمی و هم از منظر محتوایی اعلام می‌کند و برمبنای همان‌ها دست به انتخاب می‌زند تا پذیرای بهترین ترکیب از آثار باشد. یکی از امتیازهای جشنواره فیلم کوتاه تهران، به‌ویژه در دو دوره اخیر را می‌توان تلاش برای تبیین شفاف و بدون لکنت همین چارچوب‌ها به‌خصوص در حوزه محتوایی دانست.
سخت‌گیری برای تحقق «تنوع»
برای مخاطبان هر رویداد سینمایی قطعا یکی از جذاب‌ترین تجربه‌ها، مواجهه با ویترینی متنوع از روایت‌ها، سوژه‌ها و تجربه‌هاست. از این منظر دغدغه برگزارکنندگان هر رویداد حرفه‌ای و درجه یکی هم می‌تواند زمینه‌سازی برای تحقق همین تنوع باشد. نکته‌ای که مهدی آذرپندار، سال گذشته و در اولین دوره دبیری خود در جشنواره فیلم کوتاه تهران اینگونه روی آن تأکید کرد: «حتماً در این دوره با آثاری که کپی فیلم‌های موفق سال‌های گذشته در فیلم‌کوتاه و بلند هستند برخورد سختگیرانه می‌شود، چون شعار جشنواره تنوع بوده است به خاطر همین مجبوریم سختگیرانه برخورد کنیم.»
او در توضیح تفاوت میان این سخت‌گیری در پذیرش آثار با آنچه برخی ممیزی می‌دانند هم گفته بود: «بخشی از ممیزی به دلیل تجمع زیاد فیلمسازان در برخی موضوعات است که گاهی جزو خطر قرمزها نیست. مثلاً گاهی می‌بینیم پنجاه فیلم در حوزه صحنه‌زنی آمده و ناگزیر به حذف هستید، یا تعداد بالایی فیلم در حوزه شکار می‌بینیم. این افراد باید بدانند که رقبای بسیار زیادی دارند. در این موضوعات خط قرمزی وجود ندارد اما فیلم‌هایی، ناگزیر حذف می‌شوند تا شاهد آثار تکراری نباشیم. این نامش ممیزی نیست بلکه جلوگیری از تکرار است.»
صراحت در تبیین موضوعات «ممنوعه»
جشنواره فیلم کوتاه تهران، یکی از معدود رویدادهایی است که خطوط قرمز خود در ارزیابی محتوایی آثار را با شفافیت اعلام کرده است، تا جایی که هم در نشست رسانه‌ای دوره سی‌ونهم و هم در نشست دوره چهلم، مهدی آذرپندار به صراحت از «مضامین ممنوعه» یاد و حتی بر رویکرد سختگیرانه خود برای جلوگیری از پذیرش آثاری با این مضامین تأکید کرد. مدیرعامل انجمن سینمای جوانان ایران و دبیر جشنواره فیلم‌کوتاه تهران، در آستانه دوره سی‌ونهم گفته بود: «ما آثاری درباره دگرباشان و اقلیت‌های جنسی را نه می‌خواهیم و نه می‌توانیم بپذیریم. این آثار را فارغ از اینکه خوش ساخت هم باشند، نمی‌پذیریم. از هیات انتخاب خواستیم در حوزه‌های کودک‌کشی هم سختگیرانه برخورد کنند چون این موضوع کمی بیش از حد استاندارد در سینمای ماست. گاهی فیلمساز برای اینکه درام قوی‌تر باشد دست روی این موضوعات می‌گذارد. من متوجه هستم که مخاطب فیلم کوتاه مخاطب محدودی است ولی وقتی با یک جریان مواجه هستید و برخی آموزشگاه‌ها اصلاً این موضوع را سفارش می‌دهند، باید با آن سختگیرانه برخورد کرد. در همه جای دنیا پروتکل‌هایی برای این موضوع وجود دارد و پیشنهاد ما به هیات انتخاب این بود که سختگیرانه برخورد کنند.»
آذرپندار امسال هم در نشست خبری جشنواره چهلم باردیگر تأکید کرد: «آنچه تحت عنوان ال‌جی‌بی‌تی تعریف می‌شود در جشنواره ما جایی نخواهد داشت. به دلیل توجه بیش از حدی که گاهی به این آثار در جشنواره‌های دیگر و نسبت به آنها دوپینگ می‌شود، گاهی با تعداد زیادی فیلم‌های شبیه به هم مواجه می‌شوید که هر جشنواره‌ای برای آن، لاین ویژه‌ای باز کرده که این یک روند غیرعادی است، کسانی که چنین آثاری می‌سازند، انگار می‌خواهند برای خود رزومه بسازند و دیگران را هم به فیلمسازی درباره این موضوعات به نوعی تشویق می‌کنند. ما نمی‌خواهیم بخشی از این روند باشیم و همچنان جشنواره این خط قرمز را برای خود دارد.»
مضامین غیراخلاقی تابوست، نه مضامین سیاسی
اما نکته مهمتر در رویکرد جشنواره فیلم‌کوتاه همزمانی تبیین موضوعات ممنوعه و تأکید بر تلاش برای تابوشکنی در حوزه‌هایی است که گویی به‌غلط حوزه‌های ممنوعه قلمداد می‌شوند و فیلمسازان کمتری سراغ آنها می‌روند. کماینکه دبیر جشنواره صراحتا گفته است: «مساله ما این است که چرا درباره دگرباشی جنسی فیلم‌های متعدد داریم، اما مثلاً در حوزه عدالت آموزشی و کارگری فیلمی نمی‌بینید؟ در مقابل اما تجمعی از آثار درباره حوزه زناشویی و مضامین شاذ می‌بینید. حتماً در حوزه خط قرمزی اخلاقی، بسته‌تر رفتار می‌کنم و ابایی ندارم این موضوع را مطرح کنم. حاضریم هزینه این را بدهیم که در حوزه‌های جدی‌تر فیلم ساخته شود.» آذرپندار که در همان اولین دوره‌ای که به‌عنوان دبیر جشنواره فیلم کوتاه تهران در برابر رسانه‌ها قرار گرفت، تأکید کرده بود: «ما پای برخی جسارت‌ها در حوزه مسایل اجتماعی می‌ایستیم اما در چنین حوزه‌هایی چندان فیلمی نیست.»، با تکیه بر تجربه سال گذشته، این‌بار هم فیلمسازان را به جسارت بیشتر در ورود به موضوعات ملتهب سیاسی و اجتماعی فراخواند و در نشست رسانه‌ای جشنواره چهلم گفت: «می‌توانم به شما این اطمینان را بدهم که فیلم‌هایی با این مضامین را در جشنواره چهلم خواهیم داشت برای مثال فیلم‌های سیاسی امسال در جشنواره نماینده خواهد داشت، سال گذشته از هیات انتخاب خواسته بودم که به فیلم‌های سیاسی توجه شود چون ما باید اعتمادزایی کنیم تا فیلمسازان بدانند مضامین سیاسی تابو نیست، ترجیح می‌دهیم مضامین غیراخلاقی برای ما تابو باشد نه مضامین سیاسی.»
امید به ترکیبی از آثار جسورانه در جشنواره چهلم
حالا در آستانه برگزاری جشنواره چهلم فیلم کوتاه تهران قرار داریم. جشنواره‌ای که براساس آمار تنها در بخش ملی آن ۱۱۸۵ اثر داستانی، ۲۶۷ مستند، ۲۲۲ تجربی و ۱۱۳ اثر پویانمایی متقاضی حضور شده‌اند و از میان مجموع این ۱۷۸۷ اثر فیلم‌هایی برای نمایش و داوری در این دوره برگزیده خواهند شد.
در این میان شاید جدی‌ترین کنجکاوی متوجه رویکردهای محتوایی جشنواره امسال باشد، جشنواره ای که البته صراحتا اعلام کرده است که پذیرای آثار فیلمسازان جسور و حتی منتقد خواهد بود.
دبیر جشنواره در تبیین این رویکرد گفته است: «ما همان سیاست پیشین را داریم تا با درهای باز پذیرای فیلمسازان مختلف باشیم؛ اینکه کسی بلد است هنرمندانه انتقاد کند حتما در جشنواره هم می‌تواند حضور پیدا کند. تعدادی از این فیلم‌های منتقدانه تولید خود انجمن است و برای مثال ترجیح ما این است که اتفاقا فیلم‌های سیاسی داشته باشیم.»
و این همان رویکرد مبارکی است که می‌تواند چهلمین جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران را به نقطه آغاز جریانی متفاوت در سینمای ایران برای عبور از برخی تابوهای ضمنی محتوایی تبدیل کند.
