عنصر پژوهشگر در مستندها هنوز فاقد هویت است

عنصر پژوهشگر در مستندها هنوز فاقد هویت است

در چهارمین نشست بررسی آثار بخش مسابقه فیلم های مستند مطرح شد

عنصر پژوهشگر در مستندها هنوز فاقد هویت است

یک پژوهشگر و مدرس دانشگاه گفت: هنوز دراکثریت مستندها عنصر پژوهشگر فاقد هویت و ماهیت است. گویی پژوهش صرفا یک تحقیق است و عاری از عنصر زیبایی شناسی است.

به گزارش ستاد خبری جشنواره فیلم کوتاه تهران، چهارمین نشست بررسی آثار مستند مسابقه ملی با حضور مازیار فکری ارشاد؛ مجری ، کاوه معصومی؛ پژوهشگر و استاد دانشگاه و سجاد ایمانی تنها فیلمساز از میان فیلمسازان مستندهای به نمایش درآمده در روز چهارم سی و سومین جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران برگزار شد.

در ابتدای این جلسه سجاد ایمانی؛ کارگردان مستند «تشریفات خصوصی» با اشاره به روند ساخت این مستند گفت: سال ٩٠ شروع به تصویربرداری کردم و حدود ۵ سال درگیر تولید آن بودم.

وی درباره داستان این مستند اظهار کرد: شخصیت اصلی این مستند فردی است که از ارتشی های زمان شاه بوده و اتفاقی با دختری لر از نورآباد آشنا می شود. به شهر او می رود و با فرهنگ مردم آن دیار آشنا می شود. در پی این آشنایی شخصیت مرد کاملا تغییر می کند.

ایمانی ادامه داد: او انسان بزرگ اندیشی است و در حالیکه به مرگ فکر می کند اما آن را از خود دور می داند. با این حال می خواهد مراسم مرگش باشکوه تر از همه باشد تا زبانزد همگان شود.

این مستند ساز هدفش را از ساخت چنین مستندی تفاوت نگرش به مقوله مرگ دانست و افزود: مستند «من تهرانی بودم» را قبلا درباره همین شخصیت ساخته بودم. اما این بار قصد داشتم فیلمی بسازم برعکس همه فیلم هایی که تا به حال درباره مرگ ساخته شده است که  با دیدن آن کسی از مرگ نترسد.

فکری ارشاد هم مرگ اندیشی را مهم ترین ویژگی این شخصیت دانست و آن را  جوهره اصلی فیلم معرفی کرد. وی افزود: گاهی برخی کنش‌ها در فیلم به گونه‌ای است که از قالب مستند بیرون می زند.

در بخش دوم این جلسه که به مبحث مهم «پژوهش وتحقیق در فیلم های مستند» اختصاص یافت، فکری ارشاد با ذکر این مقدمه که متاسفانه تحقیق حلقه مفقوده سینمای مستند ایران است، از معصومی خواست تا به بحث درباره این موضوع بپردازد.

 این پژوهشگر هم با تاکید بر بی هویتی پژوهش درسینمای مستند امروز گفت: پژوهش فعالیت بدون هویت در سینمای مستند ماست. سینمای مستند ما اصالتا از ابتدا ماهیتی روشنفکرانه داشت به این معنا که سینمایی پرسشگر بود. اما در سال‌های اخیر متقاعد شده ام تنها چیزی که از سینمای روشنفکری آن دوران به امروز منتقل شده است، ضعف عنصر پژوهش است.

وی ادامه داد: تلاش مستندسازان در این سال ها رضایت بخش نبوده و دچار سرخوردگی در برخورد با هنرمندان شده اند. آن هم ناشی از این است که جنس فیلم های مستندسازان آنان را مجبور کرده که خود دست به پژوهش بزنند.

۲

معصومی افزود: البته  از دهه ٧٠ با رونق فیلم های صنعتی و سفارشی میل مستندسازان برای رفتن سراغ کسانی که به عنوان پژوهشگر فعالیت می کنند،  زیاد شد. اما بر این باورم هنوز دراکثریت مستندها عنصر پژوهشگر فاقد هویت و ماهیت است. گویی پژوهش صرفا تحقیق است و عاری از عنصر زیبایی شناسی است. صاحب سبک ترین مستندسازان هم آنچه که از پژوهشگر می‌خواهند، چیزی شبیه به یک فیلمنامه است و این پرسش کمتر دغدغه شان است که با عقل یک مسئله را شناسایی کنند.

فکری ارشاد در مخالفت با این صحبت معصومی مبنی بر اینکه سینمای مستند ما اصالتا از ابتدا ماهیتی روشنفکرانه داشته است، گفت: گونه های مختلفی از مستند در ایران داریم و لزوما ساخت آنها یک کنش روشنفکرانه نبوده و به هیچ وجه این روشنفکری قابل تعمیم به همه گونه های مستند نیست.

معصومی پاسخ داد: تعریف من از روشنفکری به طور اخص تعریف سیاسی نیست. منظورم  کسی که پرسش می کند و مدام از راه عقلی در حال کشف و تببین پدیده هاست.

این پژوهشگر با اشاره به اینکه تاکنون تلاش زیادی برای تبیین جایگاه پژوهش در فرایند خلاقانه هنری انجام داده است، اولین گام را در این مسیر ترسیم  خطوط تفاوت میان دو پدیده پژوهش و فیلم، سپس پیدا کردن تشابهات و سر آخر ایجاد تعامل میان آنها دانست.

معصومی درباره پاره ای از تفاوت های این دو پدیده گفت: مخاطب پژوهش طیف خاصی است اما تفاوت مستند هر کسی می تواند باشد. کار پژوهشی قابل تصویب یا رد است اما مستندساز فیلم را می سازد و این مخاطب است که باید حقیقت را از آن دریافت کند و به کشف حقیقت نایل آید.

وی ادامه داد: یک پژوهشگر تنها متن اطلاعاتی یا جدول یا یکسری عکس را در اختیار مستندساز می‌گذارد، این مستندساز است که با ابزار های مختلف تصویر و صدا آن سوژه را می‌پروراند و با  ادغام کلام و تصویر ایجاز می کند.

این مدرس سینما افزود: مستندساز باید بداند ازپژوهش چه می خواهد و در تمامی مراحل ساخت مستند با پژوهشگر همراه باشد. پژوهشگری که  دانش ضمنی دارد نه دانش بصری یعنی لزوما پژوهشگر نباید یک فرد آکادمیک باشد بلکه می تواند یک انسان آگاه بومی هم باشد.

معصومی در پایان این نشست پاسخ به انتقاد یکی از حاضران مبنی بر اینکه مشکل ما در سینمای مستند ایران فقدان پژوهشگرانی است که با زبان سینما آشنا هستند، گفت: در جریان فقدان پژوهش فقط مشکل گردن کارگردان نیست بلکه این مشکلی دو سویه است. همانطور که اشاره کردید پژوهشگران و هنرمندان همدیگر را پیدا نمی‌کنند. پژوهشگر باید رسانه سینما را بشناسد و به آن علاقمند باشد. کارگردان هم باید بتواند با پژوهشگر مانند افراد دیگر کست گفت و گو کند تا به کشف حقیقت برسد.

نشست های بررسی آثار مستند بخش مسابقه ملی تا ۲۳ آبان هر شب ساعت ۲۱:۳۰ در سالن ۲ پردیس چارسو برگزار می شود.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *